नवी दिल्ली : भारतामध्ये डिजिटल पेमेंट क्रांती अधिक वेगाने पुढे जात असल्याचे चित्र पुन्हा एकदा युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (UPI) च्या ताज्या आकडेवारीतून स्पष्ट झाले आहे. नोव्हेंबर २०२५ मध्ये UPI व्यवहारांमध्ये वार्षिक पातळीवर स्थिर आणि मजबूत वाढ नोंदवली गेली आहे, असे नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) च्या आकडेवारीतून समोर आले आहे.
नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) कडून जाहीर करण्यात आलेल्या माहितीनुसार, २८ नोव्हेंबर २०२५ पर्यंत UPI द्वारे १९ अब्ज व्यवहार पूर्ण झाले असून त्यांची एकूण आर्थिक किंमत २४.५८ लाख कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे. याच कालावधीत मागील वर्षी म्हणजे नोव्हेंबर २०२४ मध्ये UPI ने १५.४८ अब्ज व्यवहारांद्वारे २१.५५ लाख कोटी रुपयांचे व्यवहार नोंदवले होते. त्यामुळे व्यवहारांच्या संख्येत तसेच मूल्यामध्ये लक्षणीय वाढ झाल्याचे स्पष्ट होते.
ताज्या आकडेवारीनुसार, नोव्हेंबर २०२५ मध्ये UPI व्यवहारांची संख्या नोव्हेंबर २०२४ च्या तुलनेत सुमारे २३ टक्क्यांनी वाढली आहे, तर व्यवहारांच्या एकूण मूल्यामध्ये जवळपास १४ टक्क्यांची वाढ नोंदवली गेली आहे.
विशेष म्हणजे, नोव्हेंबर २०२३ च्या तुलनेत चित्र आणखी ठळक दिसते. अवघ्या दोन वर्षांत UPI व्यवहारांची संख्या जवळजवळ ७० टक्क्यांनी, तर एकूण मूल्य ४१ टक्क्यांहून अधिक वाढले आहे.
NPCI च्या मागील पाच वर्षांच्या ट्रेंडकडे पाहिल्यास डिजिटल व्यवहारांमधील झपाट्याने होत असलेली वाढ अधिक स्पष्ट होते.
– नोव्हेंबर २०२१ मध्ये UPI वर केवळ ४.१८ अब्ज व्यवहार झाले होते, ज्यांचे मूल्य ७.६८ लाख कोटी रुपये इतके होते.
– नोव्हेंबर २०२२ पर्यंत हे दोन्ही आकडे जवळजवळ दुप्पट झाले.
– त्यानंतर मात्र वाढीचा वेग सातत्याने कायम राहिला.
२०२१ ते २०२५ या पाच वर्षांच्या कालावधीत UPI व्यवहारांची संख्या तब्बल चार पटीने वाढली आहे, तर व्यवहारांचे एकूण आर्थिक मूल्य जवळपास तीन पट झाले आहे. हा प्रवास भारतातील रोख व्यवहारांवरून डिजिटल पद्धतीकडे होत असलेल्या वेगवान संक्रमणाचे स्पष्ट दर्शन घडवतो.
२०२५-२६ या आर्थिक वर्षात आतापर्यंत UPI ने १२.४१ अब्ज व्यवहारांवर प्रक्रिया केली आहे.
यामध्ये —
सरासरी दैनिक व्यवहार संख्या : ६८९.६० दशलक्ष
सरासरी दैनिक व्यवहार मूल्य : ९१,३२४.७७ कोटी रुपये
याच्या तुलनेत, २०२४-२५ या आर्थिक वर्षातील याच कालावधीत,
सरासरी दैनिक व्यवहार संख्या : ५१६.०७ दशलक्ष
सरासरी दैनिक व्यवहार मूल्य : ७१,८३९.५८ कोटी रुपये
ही तुलना पाहता, व्यवहारांची संख्या आणि प्रत्येक व्यवहाराचा आकार – दोन्ही बाबतीत लक्षणीय वाढ झाल्याचे स्पष्ट होते.
UPI मधील या सातत्यपूर्ण आणि मजबूत वाढीमागे अनेक कारणे आहेत.
स्मार्टफोनचा वाढता वापर
सोपी आणि जलद पेमेंट प्रणाली
QR-आधारित पेमेंटची देशभरात व्यापारी व ग्राहकांकडून वाढती स्वीकृती
लहान दुकानदारांपासून ते मोठ्या व्यवसायांपर्यंत डिजिटल पेमेंटचा स्वीकार
या सर्व घटकांमुळे UPI आज भारताच्या दैनंदिन आर्थिक व्यवहारांचा अविभाज्य भाग बनला आहे.
UPI च्या आकडेवारीवरून स्पष्ट होते की, हा प्लॅटफॉर्म आता केवळ एक पेमेंट पर्याय न राहता भारताच्या डिजिटल अर्थव्यवस्थेचा कणा बनला आहे. वाढती विश्वासार्हता, वेग, सुरक्षितता आणि सोप्या वापरामुळे UPI पुढील काळातही नव्या विक्रमांकडे वाटचाल करेल, असा विश्वास क्षेत्रातील तज्ज्ञ व्यक्त करत आहेत.
