भारतीय चलन बाजारासाठी बुधवारी एक ऐतिहासिक आणि चिंतेचा दिवस ठरला. रुपया प्रथमच अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत ९० च्या खाली घसरत विक्रमी नीचांकी पातळीवर पोहोचला. सकाळच्या सत्रातच रुपयाने हा महत्त्वाचा मानसशास्त्रीय टप्पा ओलांडल्याने बाजारात अस्वस्थता निर्माण झाली आहे.
सकाळी सुमारे १० वाजता रुपया प्रति डॉलर ९०.११ या पातळीवर व्यवहार करत होता. सुरुवातीच्या व्यवहारात तो थेट ९० च्या खाली घसरल्याचे स्पष्ट झाले होते. या घसरणीतून स्थिर होण्याची कोणतीही ठोस चिन्हे दिसत नसल्याने चलन बाजारात अस्थिरता कायम राहिली.
चलन व्यापाऱ्यांच्या मते रुपयाची घसरण ही काही दिवसांपासून अपेक्षित होती; मात्र घसरणीचा वेग बाजाराच्या अंदाजापेक्षा अधिक तीव्र ठरला. गेल्या काही आठवड्यांपासून जागतिक पातळीवर डॉलर मजबूत होत असून, त्याचा फटका बहुतांश उदयोन्मुख बाजारातील चलनांना बसत आहे. मात्र भारतातून परकीय गुंतवणूकदारांनी मोठ्या प्रमाणात पैसे काढून घेतल्यामुळे रुपयावरील दबाव अधिक वाढला आहे.
विश्लेषकांच्या मते अनेक घटक एकत्र आल्यामुळे रुपया या ऐतिहासिक टप्प्यावर पोहोचला आहे.
परकीय पोर्टफोलिओ गुंतवणूक (FPI) सातत्याने कमकुवत राहणे
अमेरिका-भारत व्यापार चर्चांमधील प्रलंबित मुद्द्यांमुळे वाढलेली अनिश्चितता
जागतिक जोखीम वातावरणात सुरक्षित गुंतवणुकीकडे (डॉलरकडे) वाढता कल
अमेरिकी व्याजदर दीर्घकाळ उच्च राहण्याची शक्यता
या सर्व घटकांनी मिळून रुपयाला ठोस आधाराशिवाय खुले पाडले असून, बाजारात डॉलरची मागणी सतत वाढलेली दिसत आहे.
दिवसभरात रुपया आणखी घसरू नये यासाठी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) अप्रत्यक्ष हस्तक्षेप केल्याचे मानले जात आहे. तथापि, रुपया ९० च्या पातळीवर स्थिर राहण्यासाठी आजवरचा हस्तक्षेप पुरेसा ठरत नसल्याचे चित्र आहे. आता आरबीआय ९० च्या पातळीचे अधिक आक्रमकपणे संरक्षण करते का, याकडे बाजारातील सहभागी काळजीपूर्वक लक्ष ठेवून आहेत.
कमकुवत रुपयाचे परिणाम त्वरित घरगुती अर्थव्यवस्थेवर दिसून येतात. आयात महाग होते, विशेषतः कच्चे तेल, इलेक्ट्रॉनिक्स, औद्योगिक कच्चा माल आणि यंत्रसामग्री. यामुळे आयात-चालित महागाईचा धोका वाढतो आणि सामान्य ग्राहकांवर खर्चाचा अतिरिक्त भार पडतो.
परदेशातून कर्ज घेतलेल्या भारतीय कंपन्यांसाठी परतफेडीचा खर्च वाढतो. शिक्षणासाठी परदेशात जाणारे विद्यार्थी आणि आंतरराष्ट्रीय प्रवास करणाऱ्यांना चलन घसरणीचा फटका तात्काळ बसतो. दुसरीकडे निर्यातदारांना काही प्रमाणात दिलासा मिळतो; मात्र एकूणच अर्थव्यवस्थेवरील अनिश्चितता वाढल्याने त्याचा फायदा मर्यादित राहतो.
तज्ज्ञांच्या मते, जोपर्यंत परकीय भांडवली प्रवाह स्थिर होत नाही किंवा जागतिक आर्थिक परिस्थितीत सकारात्मक बदल होत नाही, तोपर्यंत रुपयातील अस्थिरता कायम राहण्याची शक्यता आहे. ९० ची पातळी मोडली जाणे हे केवळ प्रतीकात्मक नाही, तर रुपयावरील दबाव अद्याप संपलेला नाही याचे स्पष्ट संकेत देणारे आहे.
सध्या तरी रुपयाचा पुढचा प्रवास रिझर्व्ह बँकेच्या धोरणात्मक पावलांवर, जागतिक डॉलर स्थितीवर आणि परकीय गुंतवणूकदारांच्या भावनांवर अवलंबून असेल, असे विश्लेषकांचे मत आहे.
