सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) ने सर्वसामान्य गुंतवणूकदारांना डिजिटल गोल्ड आणि ई-गोल्डमध्ये गुंतवणूक करू नये, असा इशारा दिला आहे. गेल्या काही वर्षांपासून हे पर्याय उपलब्ध असले तरी, गेल्या एका वर्षात सोन्याच्या किमतींमध्ये झालेल्या मोठ्या वाढीमुळे आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवरून सोयीस्करपणे ‘डिजिटल स्वरूपात सोने’ खरेदी करण्याच्या सुविधेमुळे यामध्ये गुंतवणूकदारांचा ओढा वाढला आहे. मात्र, हे उत्पादने अजून कोणत्याही अधिकृत नियामकाच्या (regulator) अखत्यारीत येत नाहीत आणि त्यामुळे गुंतवणूकदारांना गंभीर धोके संभवतात, असे सेबीने स्पष्ट केले आहे.
डिजिटल गोल्ड म्हणजे असे सोने जे प्रत्यक्ष स्वरूपात हातात नसते, परंतु त्याची किंमत प्रत्यक्ष सोन्याच्या बाजारभावाशी जोडलेली असते. हे ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानावर आधारित असते. गुंतवणूकदार ऑनलाइन पद्धतीने थोड्याथोड्या रकमेत सोने खरेदी करू शकतात आणि गरज पडल्यास ते सहज विकू शकतात. तसेच, हे सोने नंतर प्रत्यक्ष स्वरूपात म्हणजेच नाणे, बिस्किट किंवा दागिन्यांच्या रूपात रूपांतरित करता येते.
भौतिक सोन्याच्या तुलनेत यात स्टोरेजचा त्रास नाही, तसेच छोट्या रकमेत गुंतवणूक करण्याची सोय असल्याने याकडे अनेक गुंतवणूकदार वळले आहेत. गेल्या एका वर्षात सोन्याच्या किमती ५९ टक्क्यांनी वाढून प्रति १० ग्रॅम ₹७६,५७७ वरून ₹१.२२ लाखांवर गेल्या आहेत.
सेबीने सांगितले की अनेक डिजिटल आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म गुंतवणूकदारांना डिजिटल गोल्ड किंवा ई-गोल्डमध्ये गुंतवणुकीची सुविधा देत आहेत. हे पर्याय "सोयीस्कर आणि भौतिक सोन्याला पर्याय" म्हणून बाजारात मांडले जात आहेत. मात्र, हे उत्पादने ना ‘सिक्युरिटी’ म्हणून नोंदवलेली आहेत, ना ‘कमॉडिटी डेरिव्हेटिव्ह’ म्हणून नियमनात आहेत. त्यामुळे ही गुंतवणूक सेबीच्या नियामक चौकटीच्या बाहेर आहे.
सेबीने म्हटले की या उत्पादनांमध्ये ‘काउंटरपार्टी रिस्क’ (म्हणजे विक्रेता पैसे घेऊन डिलिव्हरी न देण्याचा धोका) आणि ‘ऑपरेशनल रिस्क’ (ऑनलाइन व्यवहारातील तांत्रिक किंवा व्यवस्थापकीय चुका) मोठ्या प्रमाणात असतो. त्यामुळे अशा गुंतवणुकींना सेबीच्या गुंतवणूकदार संरक्षण यंत्रणेचा लाभ मिळत नाही.
बाजार तज्ञांच्या मते, डिजिटल गोल्ड हे ‘ओव्हर-द-काउंटर ETF’ सारखे आहे. यात व्यवहार थेट प्लॅटफॉर्मशी होतो, त्यामुळे त्या प्लॅटफॉर्मवर विश्वास ठेवावा लागतो. जर ती कंपनी बंद पडली किंवा फसवणूक झाली, तर गुंतवणूकदारांचे पैसे अडकू शकतात.
सोशल मीडियावर डिजिटल गोल्डला "सोपे आणि आधुनिक गुंतवणुकीचे साधन" म्हणून प्रचार केल्याने लोक आकर्षित होत आहेत, पण त्यातील जोखीम समजून घेणे गरजेचे आहे.
तज्ञांनी गुंतवणूकदारांना सेबी-नियमन असलेले सोन्याचे पर्याय निवडण्याचा सल्ला दिला आहे, जसे की :
गोल्ड ETF (Exchange Traded Fund) — म्युच्युअल फंडांद्वारे सेबीकडून नियमन केलेले.
सॉव्हरिन गोल्ड बॉण्ड्स (SGBs) — भारत सरकारकडून जारी केलेले आणि हमीसह.
कमॉडिटी डेरिव्हेटिव्ह्स (MCX/NSE वर ट्रेड होणारे) — सेबीच्या कडक जोखीम व्यवस्थापन प्रणालीखाली.
Electronic Gold Receipts (EGRs) — शेअर बाजारात व्यापार करता येणारे सोन्याचे इलेक्ट्रॉनिक पावती रूप.
कोटक सिक्युरिटीजचे प्रमुख अनिंद्य बनर्जी यांनी सांगितले की, “सेबी-नियंत्रित उत्पादने पारदर्शक असून, जोखीम व्यवस्थापन, मार्जिन व्यवस्था आणि दैनिक मार्क-टू-मार्केट सेटलमेंट्समुळे गुंतवणूकदारांचे हित सुरक्षित राहते.”
सोन्यात गुंतवणूक नेहमीच सुरक्षित मानली जाते, परंतु डिजिटल स्वरूपात गुंतवणूक करताना नियामक संरक्षणाचा अभाव हा मोठा धोका आहे. सेबीचा सल्ला स्पष्ट आहे — डिजिटल गोल्डऐवजी सेबी-नियमन असलेले गोल्ड ETF, SGB किंवा कमॉडिटी डेरिव्हेटिव्हमध्येच गुंतवणूक करा.