गुंतवणुकीच्या जगात शेअर्स, म्युच्युअल फंड आणि आता वाढत्या प्रमाणात लोकप्रिय होत असलेले ईटीएफ (Exchange Traded Fund) हे तीन मोठे पर्याय गुंतवणूकदारांसमोर उपलब्ध आहेत. पण अनेकांना प्रश्न पडतो — “ईटीएफ म्हणजे नेमकं काय असतं?” आणि “ते म्युच्युअल फंडांपेक्षा कसं वेगळं आहे?”
चला, सोप्या भाषेत हे समजून घेऊया.
ईटीएफ म्हणजे एक्सचेंज ट्रेडेड फंड, म्हणजेच असा गुंतवणूक फंड जो थेट शेअर बाजारात सूचीबद्ध (listed) असतो आणि ज्याची खरेदी-विक्री शेअर्सप्रमाणे करता येते.
हे असे गुंतवणुकीचे साधन आहे ज्यात वेगवेगळ्या प्रकारच्या मालमत्ता — जसे की शेअर्स, बॉण्ड्स, सोने, तेल, क्रिप्टोकरन्सी किंवा आंतरराष्ट्रीय बाजारातील इंडेक्स — एकत्र आणून एक गुंतवणूक फंड तयार केला जातो. त्यामुळे गुंतवणूकदाराला विविध क्षेत्रांमध्ये थोड्या रकमेत गुंतवणूक करण्याची सोय मिळते.
जसे एखादी कंपनी आपले शेअर्स आयपीओद्वारे शेअर बाजारात आणते, तसेच ईटीएफ व्यवस्थापन करणाऱ्या कंपन्या (Asset Management Companies) आपले फंड बाजारात लिस्ट करतात.
या ईटीएफची किंमत दिवसातून अनेकदा बदलत राहते, कारण त्याची खरेदी-विक्री बाजारभावानुसार (market price) सतत होत असते.
उदाहरणार्थ, जर “Gold ETF” असेल, तर त्याची किंमत सोन्याच्या दरावर अवलंबून असते.
जर “Nifty ETF” असेल, तर ती निफ्टी इंडेक्सच्या चढउतारांशी जोडलेली असते.
म्हणजे, ईटीएफ हा एखाद्या विशिष्ट इंडेक्स, कमोडिटी किंवा क्षेत्रावर आधारित असतो आणि त्याच्याशी संबंधित कामगिरीनुसार परतावा देतो.
ईटीएफ आणि म्युच्युअल फंड हे दोन्ही गुंतवणुकीचे मार्ग आहेत, पण त्यांची रचना आणि व्यवहार करण्याची पद्धत वेगळी असते.
ईटीएफ हे शेअर बाजारात थेट खरेदी-विक्री करता येणारे साधन आहे. त्यामुळे त्यांची किंमत बाजारातील मागणी-पुरवठ्यानुसार दर मिनिटाला बदलते.
म्युच्युअल फंड मात्र दिवसाच्या शेवटी ठरलेल्या “NAV” (Net Asset Value) नुसार व्यवहार करतात.
म्युच्युअल फंडामध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी साधारणपणे ५०० किंवा १००० रुपये इतकी किमान रक्कम आवश्यक असते, पण ईटीएफ मध्ये तुम्ही अगदी त्या युनिटच्या बाजारभावानुसार गुंतवणूक करू शकता. उदाहरणार्थ, एखाद्या ईटीएफ युनिटची किंमत १० रुपये असेल, तर तुम्ही फक्त १० रुपयांतही गुंतवणूक करू शकता.
म्युच्युअल फंडाचा बाजारभाव दिवसाच्या शेवटी ठरतो आणि व्यवहार तेव्हाच होतो, पण ईटीएफमध्ये रिअल-टाइम ट्रेडिंग करता येते. म्हणजेच, तुम्हाला जेव्हा पाहिजे तेव्हा तुम्ही तुमचे ईटीएफ युनिट विकू किंवा विकत घेऊ शकता.
ईटीएफचे प्रकार अनेक आहेत. आज बाजारात सोन्यावर आधारित “Gold ETF”, चांदीवरील “Silver ETF”, बँकिंग क्षेत्रातील “Bank ETF”, सरकारी कंपन्यांच्या “PSU ETF”, हरित ऊर्जेतील “Green Energy ETF”, तसेच परदेशी शेअर बाजारावर आधारित “Global ETF” उपलब्ध आहेत.
काही ईटीएफ रिअल इस्टेट क्षेत्रावर आधारित असतात तर काही आंतरराष्ट्रीय बाजाराशी जोडलेले असतात. त्यामुळे गुंतवणूकदाराला आपल्या आवडीच्या क्षेत्रात विविधता राखून गुंतवणूक करण्याची संधी मिळते.
ईटीएफचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे त्याची पारदर्शकता आणि लवचिकता. तुम्ही दिवसभरात कधीही ते विकत घेऊ किंवा विकू शकता. त्यात व्यवहार शुल्क कमी असते आणि कमी रकमेत विविध मालमत्तांमध्ये गुंतवणूक करता येते.
परंतु काही मर्यादा देखील आहेत. उदाहरणार्थ, कधी कधी बाजारात पुरेसे खरेदीदार किंवा विक्रेते नसल्यास ईटीएफ विकणे कठीण होऊ शकते. तसेच, म्युच्युअल फंडप्रमाणे ईटीएफची युनिट्स अंशतः विकता येत नाहीत.
तुम्ही वापरत असलेल्या ट्रेडिंग प्लॅटफॉर्मच्या शुल्काचीही दखल घ्यावी लागते. आणि जर बाजारात मागणी कमी असेल तर काही वेळा ईटीएफ “लोअर सर्किट” मध्ये अडकू शकतात, जसे शेअर्समध्ये घडते.
तज्ञ सांगतात की, ईटीएफमध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी त्या फंडाचा ट्रॅक रेकॉर्ड, व्यवहाराचे प्रमाण आणि संबंधित इंडेक्सची कामगिरी नीट तपासावी. कारण ईटीएफचे रिटर्न्स हे त्याच्या मूळ इंडेक्सवर अवलंबून असतात. तो इंडेक्स जितका मजबूत, तितका परतावा अधिक स्थिर आणि विश्वासार्ह असतो.
