सहकार कुंभ २०२५ अंतर्गत आयोजित शहरी सहकारी पत क्षेत्राच्या दोन दिवसीय आंतरराष्ट्रीय परिषदेचा आजचा दिवस तंत्रज्ञान आणि सहकार यांच्या संगमाने विशेष ठरला. “तंत्रज्ञान, कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि सहकारी बँकिंगमधील डिजिटल परिवर्तन” या महत्त्वपूर्ण विषयावर केंद्रित सत्राचे अध्यक्षस्थान सहकार मंत्रालयाचे अतिरिक्त सचिव पंकज कुमार बन्सल यांनी भूषवले. विज्ञान भवनात झालेल्या या सत्रात देशभरातील सहकारी बँकिंग क्षेत्रातील धोरणकर्ते, तज्ञ आणि प्रमुख नेते मोठ्या संख्येने सहभागी झाले.
आपल्या भाषणात बन्सल यांनी स्पष्ट केले की सहकारी बँकिंग क्षेत्राला नव्या युगात पुढे नेण्यासाठी डिजिटलायझेशन आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता हा केवळ मार्ग नव्हे, तर एक अनिवार्य गरज बनली आहे. त्यांनी असे नमूद केले की तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्याने केवळ सहकारी संस्थांची कार्यक्षमता वाढणार नाही, तर त्यांच्यातील पारदर्शकता, विश्वासार्हता आणि सदस्यकेंद्रितता अधिक सुदृढ होणार आहे. सहकारी बँका परंपरागत मुल्यांवर आधारित असल्या तरी, बदलत्या आर्थिक आणि तांत्रिक वास्तवात त्यांनी आधुनिक साधनांचा उपयोग करून अधिक सक्षम बनणे आवश्यक असल्याचे त्यांनी सांगितले.
सत्रात उपस्थित विविध तज्ञांनी सहकारी बँकांच्या भविष्यावर डिजिटल परिवर्तन कसा प्रभाव टाकणार आहे यावर अभ्यासपूर्ण विचार मांडले. कर्ज वितरण प्रक्रिया अधिक कार्यक्षम करण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या मदतीने व्यवहार विश्लेषण, अर्जदारांचे जोखीम मूल्यांकन आणि दस्तऐवज पडताळणी यांची गति वाढू शकते, असे त्यांनी स्पष्ट केले. ग्रामीण आणि शहरी भागातील लाखो सदस्यांपर्यंत वित्तीय सेवा अधिक सहजतेने पोहोचवण्यासाठी डिजिटल प्लॅटफॉर्म आणि मोबाईल-आधारित बँकिंगचे महत्त्वही अधोरेखित करण्यात आले.
जोखीम व्यवस्थापन आणि आर्थिक गुन्हे प्रतिबंध यामध्ये एआयचा वापर कसा महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतो यावरही सखोल चर्चा झाली. अनियमित व्यवहारांचे निरीक्षण, संशयास्पद हालचालींची तत्काळ ओळख आणि व्यवहार सुरक्षा वाढविणे यामुळे सहकारी संस्थांना मोठी मदत मिळेल, असे तज्ज्ञांनी सांगितले. बन्सल यांनीही या मुद्द्याला समर्थन देताना सहकारी बँकांना डिजिटल साधने जबाबदारीने आणि सुरक्षिततेच्या चौकटीत वापरण्याची गरज अधोरेखित केली.
परिषदेत, बन्सल यांनी सरकारच्या डिजिटल पब्लिक इन्फ्रास्ट्रक्चरचा — जसे की आधार-आधारित ओळख, UPI व्यवहार प्रणाली आणि डिजिटल पेमेंट इकोसिस्टम — सहकारी क्षेत्रासाठी असलेला मोठा उपयोग स्पष्ट केला. त्यांनी सांगितले की या साधनांचा प्रभावी वापर करून सहकारी बँका मोठ्या व्यावसायिक बँकांच्या तोडीस तोड सेवा देऊ शकतील आणि आर्थिक समावेशनाचा वेग अधिक वाढवू शकतील.
सहकार कुंभ २०२५ मधील हे तंत्रज्ञान-केंद्रित सत्र, परिषदेचे मुख्य आकर्षण ठरले आहे. सहकार क्षेत्राला भविष्यासाठी तयार करण्याच्या उद्देशाने आयोजित केलेल्या या चर्चेतून वास्तववादी दिशा, स्पष्ट दृष्टिकोन आणि नवोपक्रमाची नवचैतन्यपूर्ण ऊर्जा मिळाली. परिषदेत उपस्थित अनेक नेत्यांनी मत व्यक्त केले की डिजिटल परिवर्तन हा सहकारी क्षेत्रासाठी गेम-चेंजर ठरू शकतो आणि या क्षेत्राने एकसंघपणे या प्रवासात पुढे पाऊल टाकणे आवश्यक आहे.
सहकारी बँकिंगमधील तंत्रज्ञानाचा अधिक व्यापक आणि सखोल वापर करण्याची इच्छा, तयारी आणि जागरूकता या सत्रातून प्रकर्षाने दिसून आली. परंपरा आणि तंत्रज्ञान यांच्या संगतीतून सहकारी क्षेत्राला नव्या उंचीवर नेण्याची क्षमता असल्याचे चित्र या सत्राने स्पष्टपणे उभे केले.
