सायबर गुन्हेगारीच्या पाशात अडकवण्यासाठी गुन्हेगारांनी नवे मार्ग शोधले आहेत. सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर ‘सहज मासिक कमाई’चे आमिष दाखवत नागरिकांची बँक खाती भाड्याने घेण्याचा प्रकार मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे. या खात्यांचा वापर ऑनलाइन फसवणुकीचे पैसे फिरवण्यासाठी केला जात असून अशा खात्यांना ‘म्यूल अकाउंट्स’ असे संबोधले जाते. पुणे आणि पिंपरी-चिंचवड सायबर पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, गेल्या काही महिन्यांत अशा जाहिरातींचा प्रचंड उदय झाल्याचा गंभीर इशारा त्यांनी दिला आहे.
सायबर सेलच्या अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार,
ऑनलाइन गुंतवणूक घोटाळे, फिशिंग रॅकेट, सेक्सटॉर्शन, बेकायदेशीर बेटिंग नेटवर्क, शार्क-लोन अॅप्स अशा विविध प्रकारच्या सायबर फसवणुकांमधून मिळणारे पैसे फिरवण्यासाठी म्यूल अकाउंट्स हा महत्त्वाचा दुवा ठरतो.
KYC नियम कडक झाल्याने बनावट ओळखींसह खाते उघडणे कठीण झाले आहे.
म्हणून गुन्हेगार सामान्य नागरिकांना सोशल मीडिया जाहिरातींच्या माध्यमातून लक्ष्य करत आहेत.
"प्रतिमहिना ₹5,000–₹30,000 कमाई", "तात्पुरते कर्ज", "गेम फंड आवश्यकता" अशा आकर्षक घोषणा वापरल्या जातात.
बेरोजगार तरुण, विद्यार्थी, गिग-वर्कर्स आणि आर्थिक अडचणीत असलेल्या लोकांना हे आश्वासन अधिक आकर्षक वाटते आणि ते नकळत गुन्हेगारी जाळ्यात अडकतात.
एकदा एखाद्या व्यक्तीने आपले बँक खाते वापरण्यास दिले की, त्याचा वापर पुढील प्रकारे होतो:
ऑनलाइन फसवणुकीतून मिळणारा पैसा खात्यात जमा केला जातो
तो अनेक खात्यांतून फिरवून मूळ स्त्रोत लपवला जातो
नंतर रोख स्वरूपात काढला जातो किंवा क्रिप्टोकरन्सी (विशेषत: USDT) मध्ये रूपांतरित केला जातो
शेवटचा टप्पा – परदेशस्थ मास्टरमाइंडकडे निधी पोहोचतो
पिंपरी-चिंचवड सायबर सेलच्या माहितीनुसार, हे सिंडिकेट चार–पाच थरांमध्ये कार्यरत असतात:
खाते पुरवठादार (सामान्य नागरिक)
मध्यस्थ
कॅश काढणारे एजंट
क्रिप्टो कन्वर्टर्स
परदेशातील मास्टरमाइंड (दुबई, चीन इ.)
गुन्हेगार सापडत नाहीत; पोलिसांच्या तपासात सर्वात आधी उघडकीस येतो तो खातेधारक!
पोलिस उपायुक्त शिवाजी पवार म्हणाले:
“लोकांना वाटते की ही एक सोपी साईड कमाई आहे, पण प्रत्यक्षात ते फसवणूक करणाऱ्यांसाठी काम करत आहेत. व्यवहार ट्रेस होताच पहिली अटक खातेधारकाचीच होते; सूत्रधाराची नाही.”
पुणे आणि पिंपरी-चिंचवड पोलिसांनी आतापर्यंत अनेक खातेधारकांना अटक केली आहे.
या व्यक्तींनी गुन्हेगारांना खाते, एटीएम कार्ड, चेकबुक आणि सिम कार्ड दिल्याने ते पूर्णपणे उघडे पडले.
सायबर पोलिसांनी तपासात काही जाहिरातींचा खुलासा केला:
"बँक खाते हवे आहे – कोणत्याही सरकारी एजन्सीपेक्षा जास्त कमिशन"
"दरमहा किमान ₹30,000 कमाई"
"कॉर्पोरेट खाते – गेम फंडसाठी – विमान तिकिटे व हॉटेल स्टे मोफत"
"Indian SIM Bank Account Buyers & Sellers" सारखे गट चांगले कमिशन देण्याचे आमिष दाखवतात
या पोस्ट बँक खाती आणि सिमकार्डच्या काळ्या बाजाराला मोठ्या प्रमाणात वाढवतात.
पिंपरी-चिंचवड पोलिसांनी अलीकडेच शाळा, महाविद्यालये, कंपन्यांमध्ये जागरूकता सत्रे घेतली:
आपले बँक तपशील कोणालाही देऊ नका
लॉगिन माहिती किंवा ओटीपी शेअर करू नका
सहज पैशाचे आमिष म्हणजे धोका
संशयास्पद जाहिरातींची तक्रार करा
सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मना अशा पोस्ट्स हटवण्याचे पत्र देण्यात आले आहे.
सायबर सुरक्षा तज्ज्ञ म्हणतात:
"म्यूल अकाउंट्ससाठी भरती हा आता व्यावसायिक नोकरी नेटवर्कसारखाच झाला आहे. बनावट नोकरीच्या ऑफर्स, सशुल्क अ‍ॅड्स आणि खोटे कमाईचे दावे — हे सर्व गुन्हेगारी नेटवर्कचे भाग आहेत."
या नेटवर्कमध्ये अनवधानाने सहभागी झालात तरी IPC आणि IT Act अंतर्गत गंभीर गुन्हे दाखल होऊ शकतात.
✔ "सोपी कमाई", "तात्पुरते कर्ज" अशा जाहिरातींपासून दूर रहा
✔ बँक खाते, एटीएम, चेकबुक कुणालाही देऊ नका
✔ संशयास्पद पोस्ट त्वरित पोलिसांना कळवा
✔ कोणतीही ऑफर खूप चांगली वाटत असेल – तर ती बहुधा फसवणूकच असते
सोशल मीडिया जाहिरातींच्या माध्यमातून वाढत असलेले ‘म्यूल अकाउंट’ रॅकेट हा नागरिकांसाठी आणि देशाच्या आर्थिक सुरक्षेसाठी गंभीर धोका आहे. बेरोजगार किंवा आर्थिक अडचणीत असलेल्या लोकांना उद्दिष्ट करून हे रॅकेट त्यांना थेट गुन्हेगारी साखळीत ओढते. पोलिस आणि सायबर तज्ज्ञांचे स्पष्ट मत आहे की सहज पैशाच्या लालसेत आपणच गुन्हेगारांच्या जाळ्यात अडकतो — आणि शेवटी सर्वाधिक फटका खातेधारकांनाच बसतो.