गेल्या काही महिन्यांत सोन्याच्या दरांनी जोरदार उसळी घेतली असली, तरी पडद्यामागे चांदीनेही आपली झळाळी कायम राखली आहे. आज चांदी अधिक भाव खाताना दिसते आणि पुढील काळात तिची चमक वाढतच जाणार असल्याचे संकेत विविध अभ्यास अहवाल व बाजारातील कल देत आहेत. त्यामुळे चांदीकडे केवळ दागिन्यांच्या धातूपेक्षा एक महत्त्वाची गुंतवणूक मालमत्ता (Investment Asset) म्हणून पाहण्याची हीच योग्य वेळ आहे.
ऑगस्ट २०२० मधील चित्र आठवले तर परिस्थितीची तीव्रता अधिक स्पष्ट होते. त्या काळात किरकोळ बाजारात चांदीचा किलोला दर आणि सोन्याचा तोळ्याला दर जवळपास समान — सुमारे ५१ ते ५२ हजार रुपयांच्या घरात होते. त्यानंतर सोन्याच्या किमती प्रचंड वाढल्या, मात्र चांदीही हळूहळू पण सातत्याने मजबूत होत गेली. परिणामी, या दोन मौल्यवान धातूंमधील भावातील अंतर मोठ्या प्रमाणात वाढले.
कोणतीही मालमत्ता खरंच गुंतवणूकीस पात्र आहे की नाही, हे काही महत्त्वाच्या निकषांवर ठरते.
– बाजारात तिचा व्यापक वापर आणि व्यवहार
– किंमत व मूल्यांकनातील पारदर्शकता
– जोखीम घटकांची स्पष्टता
– आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे तरलता (Liquidity)
या सर्व कसोट्या चांदी सहज पूर्ण करते. अलीकडेच ऑक्टोबर महिन्यात भौतिक चांदीच्या पुरवठ्यात काही प्रमाणात तूट निर्माण झाली होती. आता ती परिस्थिती सुधारली असली, तरी या टंचाईच्या टप्प्यामुळे चांदीतील गुंतवणुकीचे मोल अधिक ठळक झाले आहे.
चांदीचा आर्थिक इतिहास हजारो वर्षांचा आहे. रोमन साम्राज्याने चांदीच्या खाणींवर नियंत्रण ठेवत डिनारियस हे चांदीचे नाणे व्यापारासाठी चलन म्हणून वापरात आणले आणि याचमुळे साम्राज्याची भरभराट झाली. पुढे या नाण्यांमधील चांदीचे प्रमाण घटत गेले आणि तेच रोमन साम्राज्याच्या ऱ्हासाचे कारण ठरले, असे इतिहासकार सांगतात.
याशिवाय चांदीचे सौंदर्य मूल्य, सांस्कृतिक स्थान आणि भेटवस्तूंचे महत्त्वही मोठे आहे. भारतात आजही चांदीची भांडी व वस्तू प्रतिष्ठेचे लक्षण मानल्या जातात.
आजच्या जागतिक आर्थिक अस्थिरतेचा थेट परिणाम गुंतवणुकीवर होत आहे. अशा वेळी डायव्हर्सिफिकेशन अत्यंत आवश्यक ठरते.
रोखे (डेट), शेअर्स (इक्विटी) यांच्यासोबत सोन्या-चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंमध्ये काही हिस्सा ठेवणे गरजेचे आहे.
इतिहास सांगतो की
– चांदी बाजारातील अस्थिरतेपासून संरक्षण देते
– ती महागाईविरोधी कवच (Inflation Hedge) म्हणून कार्य करते
– आणि इतर मालमत्ता वर्गांशी तिचा सहसंबंध अत्यल्प असतो
म्हणजेच, शेअर्स किंवा डेटमध्ये तेजी असली तरी त्याचा चांदीतील वाढीवर फारसा परिणाम होत नाही.
‘रौप्य’ या शब्दावरूनच भारताच्या चलनाला ‘रुपया’ हे नाव मिळाले आहे, हे विशेष. अलीकडे रुपयाने डॉलरच्या तुलनेत नीचांकी पातळी गाठली. मात्र या काळात डॉलर बळावला असतानाही चांदीच्या किमतींनी चांगली उसळी घेतली.
जागतिक परिस्थिती पाहता रुपयावर आणखी दबाव येण्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे. अशा वेळी चांदी हे सुरक्षित आश्रयस्थान (Safe Haven Asset) ठरू शकते. जगभरच्या मध्यवर्ती बँका मोठ्या प्रमाणावर चांदीची खरेदी करत असल्याचे संकेत देत आहेत. हा कल गुंतवणूकदारांसाठी दिशादर्शक ठरतो.
इतिहास, बाजारातील मागणी-पुरवठा, औद्योगिक वापर आणि जागतिक आर्थिक चित्र पाहता, चांदी ही फक्त चमकदार धातू न राहता मजबूत गुंतवणूक पर्याय बनली आहे. योग्य नियोजन आणि दीर्घकालीन दृष्टीकोनातून पाहिले, तर चांदी आपल्या पोर्टफोलिओला आवश्यक स्थैर्य आणि संतुलन देऊ शकते.