जर तुम्हाला वैयक्तिक आर्थिक संज्ञा, गणना आणि नियमांमुळे गोंधळ वाटत असेल, तर हा भाग तुमच्यासाठी आहे. या मालिकेच्या ७५व्या भागात रिजू मेहता यांनी संपत्ती हस्तांतरणाशी संबंधित या दोन महत्त्वाच्या संज्ञांमधील फरक स्पष्ट केला आहे.
तेव्हा तुम्हाला साधारणपणे एक नामनिर्देशित (Nominee) व्यक्ती ठरवावी लागते. मात्र, हा नामनिर्देशित व्यक्ती तुमच्या संपत्तीचा अंतिम हक्कदार नसतो. तुमच्या मृत्यूनंतर ही संपत्ती कायदेशीर वारसाला (Legal Heir) मिळते.
म्हणूनच या दोन संज्ञांतील फरक समजून घेणे आणि योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून तुमची बचत योग्य व्यक्तीपर्यंत पोहोचेल.
नामनिर्देशित म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या मालमत्तेचा किंवा खात्याचा तात्पुरता विश्वस्त (Custodian) असतो.
जर मालकाचा मृत्यू झाला, तर नामनिर्देशित व्यक्तीला ती मालमत्ता हाताळण्याचा किंवा देखरेख करण्याचा अधिकार असतो, पण मालक बनण्याचा नाही.
नामनिर्देशिताचा अधिकार फक्त ती मालमत्ता कायदेशीर वारसांपर्यंत सुरळीतरीत्या पोहोचवण्यापुरता मर्यादित असतो.
तो त्या मालमत्तेची विक्री, व्यवहार किंवा हस्तांतरण करू शकत नाही.
मालक कोणालाही नामनिर्देशित करू शकतो — कुटुंबातील सदस्य, मित्र किंवा परिचित.
अनेक वित्तीय संस्था कुटुंबातील सदस्याला प्राधान्य देतात किंवा काही अटी घालतात.
नामनिर्देशित व्यक्ती आणि कायदेशीर वारस एकच व्यक्ती असू शकतात, ज्यामुळे मालमत्तेचा हस्तांतरणाचा प्रक्रियाही सुलभ होते.
कायदेशीर वारस म्हणजे त्या संपत्तीचा कायदेशीर मालक.
मालकाच्या मृत्यूनंतर कायदेशीर वारसाला हक्क सिद्ध करण्यासाठी वसीयतपत्रासारखी पुरावे द्यावे लागतात.
जर वसीयत नसेल, तर मालमत्तेचे वाटप उत्तराधिकार कायद्यांनुसार (Succession Laws) केले जाते.
लाभार्थीला सुरुवातीला मालमत्तेवर त्वरित प्रवेश नसेल, तरी तो/ती अंतिम हक्कदार ठरतो/ठरते आणि आवश्यक असल्यास न्यायालयात हक्कासाठी दावा करू शकतो/शकते.
भूमिका (Role):
नामनिर्देशित म्हणजे फक्त मालमत्तेचा विश्वस्त किंवा तात्पुरता सांभाळ करणारा असतो. त्याच्याकडे मालकी नसते.
तर, कायदेशीर वारस हा त्या संपत्तीचा खरा मालक (Owner) असतो.
मालमत्तेचे हस्तांतरण (Transfer of Assets):
नामनिर्देशित व्यक्तीकडे मालमत्तेचे हस्तांतरण कोणत्याही कायदेशीर औपचारिकतेशिवाय केले जाऊ शकते.
परंतु कायदेशीर वारसाला मालकी हक्क मिळवण्यासाठी वसीयतपत्र (Will) किंवा अन्य कायदेशीर दस्तऐवजाद्वारे मालकी सिद्ध करावी लागते.
अधिकार (Powers):
नामनिर्देशित व्यक्तीला त्या संपत्तीवर व्यवहार, वापर किंवा हस्तांतरण करण्याचा अधिकार नसतो.
कायदेशीर वारसाला मात्र मालक म्हणून ती मालमत्ता वापरण्याचा, विकण्याचा किंवा हस्तांतरित करण्याचा पूर्ण अधिकार असतो.
नियुक्ती (Appointment):
मालक कोणालाही नामनिर्देशित करू शकतो — तो कुटुंबातील सदस्य, मित्र किंवा परिचित असू शकतो.
काही वित्तीय संस्थांकडून नामनिर्देशित ठरवताना विशिष्ट अटी किंवा मर्यादा घालण्यात येतात.
कायदेशीर वारस मात्र उत्तराधिकार किंवा वैयक्तिक कायद्यांनुसार आपोआप ठरतो, त्याला स्वतंत्रपणे नियुक्त करता येत नाही.
कायदेशीर हक्क (Legal Right):
नामनिर्देशित व्यक्तीला त्या मालमत्तेवर कायदेशीर मालकीचा दावा करता येत नाही.
तर, कायदेशीर वारसाला त्या संपत्तीवर हक्कासाठी न्यायालयात दावा दाखल करण्याचा अधिकार असतो.
ह्या माहितीवरून स्पष्ट होते की नामनिर्देशित व्यक्ती ही फक्त तात्पुरती देखभाल करणारी असते, तर कायदेशीर वारस हा संपत्तीचा अंतिम हक्कदार असतो. म्हणून गुंतवणूक किंवा विमा करताना या दोघांमधील फरक समजून घेऊन योग्य नियोजन करणे अत्यंत आवश्यक आहे.