भारताच्या ग्रामीण अर्थव्यवस्थेत एक महत्त्वपूर्ण बदल होत असून, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) च्या ताज्या आकडेवारीत ग्रामीण भागांनी मुदत ठेवींच्या वाढीत महानगरांना मागे टाकल्याचे स्पष्ट दिसते. हा बदल केवळ बचतीच्या सवयींमध्ये झालेल्या परिवर्तनाचा संकेत नाही, तर ग्रामीण उत्पन्नातील वाढ आणि आर्थिक स्थैर्याकडे झेपावणाऱ्या ग्रामीण भारताचे चित्र रंगवतो.
रिझर्व्ह बँकेच्या सप्टेंबर 2025 तिमाहीच्या आकडेवारीनुसार:
ग्रामीण केंद्रांमधील FD बॅलन्स 14% ने वाढून ₹9.7 लाख कोटींवर पोहोचला.
त्याच कालावधीत महानगरांमधील FD वाढ 10% इतकीच राहिली आणि एकूण FD ₹86 लाख कोटींवर पोहोचली.
ही वाढ दीर्घकाळ चालत आलेल्या ट्रेंडला पूर्णतः उलटवणारी आहे. पूर्वी FD वाढीमध्ये महानगरांचा हात वर असे, पण यंदाच्या वर्षात ग्रामीण क्षेत्रे प्रथमच स्पष्ट आघाडी घेताना दिसत आहेत.
ग्रामीण उत्पन्नातील वाढीची पुष्टी करणारा आणखी एक महत्त्वाचा संकेत म्हणजे ग्रामीण केंद्रांतील बचत ठेवी.
सप्टेंबर तिमाहीत ग्रामीण भागातील बचत ठेवी 10% ने वाढल्या — गेल्या सहा तिमाहीतील सर्वात जलद गती.
हा कल दाखवतो की ग्रामीण कुटुंबांचे रोख प्रवाह, उत्पन्न आणि बचत क्षमता स्थिरपणे वाढत आहे.
ग्रामीण आणि निम-शहरी ग्राहक FD ला सुरक्षित गुंतवणूक पर्याय मानतात.
एका खाजगी बँकेच्या रिटेल प्रमुखांनी सांगितले:
“ग्रामीण ग्राहक उच्च परताव्यापेक्षा सुरक्षिततेला अधिक महत्त्व देतात. त्यामुळे ते बँक FD ला प्राधान्य देतात.”
महानगरांमध्ये आर्थिकदृष्ट्या जागरूक ग्राहकांची संख्या वाढली आहे.
गुंतवणूकदार आपला निधी म्युच्युअल फंड, इक्विटी आणि इतर मार्केट-लिंक्ड उत्पादने यामध्ये वळवत आहेत.
त्यामुळे FD सारख्या पारंपारिक ठेवींच्या वाढीत मंदी दिसत आहे.
ग्रामीण: 10,000 पेक्षा कमी लोकसंख्या
अर्ध-शहरी: 10,000 ते 1 लाख पेक्षा कमी
शहरी: 1 लाख ते 10 लाख पेक्षा कमी
महानगरीय: 10 लाख किंवा त्याहून अधिक
रिझर्व्ह बँकेच्या आकडेवारीनुसार, मागील काही तिमाहींमध्ये ग्रामीण आणि महानगरांमधील मुदत ठेवींच्या वाढीत स्पष्ट आणि सातत्यपूर्ण फरक दिसून येतो.
2024 च्या जून तिमाहीत महानगरांमध्ये FD वाढ 17% होती, तर ग्रामीण भागात ती 14.8% होती. सप्टेंबर 2024 मध्ये दोन्ही केंद्रांमधील वाढ अंदाजे 14% इतकी समसमान दिसली. यानंतर मात्र 2025 मध्ये ट्रेंड बदलू लागला.
मार्च 2025 च्या तिमाहीत ग्रामीण भागातील FD वाढ 15% पर्यंत पोहोचली, तर महानगरांची वाढ 13% वर घसरली. जून 2025 मध्ये ग्रामीण वाढ आणखी वेगवान होत 16% पर्यंत गेली, पण महानगरांची वाढ घटून 12.5% झाली.
ताज्या सप्टेंबर 2025 तिमाहीत ग्रामीण FD वाढ 14% नोंदली गेली, तर महानगरांमध्ये ती केवळ 10% पर्यंतच राहिली.
या संपूर्ण कालावधीत ग्रामीण भागांची FD वाढ सातत्याने मजबूत आणि स्थिर राहिल्याचे स्पष्ट दिसते, तर महानगरांमध्ये FD वाढ टप्प्याटप्प्याने मंदावत गेली आहे.
या बदलाचे प्रमुख कारण ग्रामीण उत्पन्नात वाढ मानली जाते. विगत काही वर्षांत:
शेती उत्पादनात वाढ
ग्रामीण रोजगाराला चालना
सरकारी पायाभूत सुविधा गुंतवणूक
PM-KISAN, ग्रामीण विकास योजना
यांच्या परिणामस्वरूप ग्रामीण कुटुंबांची बचत करण्याची क्षमता वाढली आहे.
महानगरांमध्ये गुंतवणूकदारांचे पैसे शेअर बाजाराकडे वळत असताना, ग्रामीण ग्राहक FD ला स्थिर आणि विश्वासार्ह पर्याय म्हणून निवडत आहेत.
हा बदल भारताच्या आर्थिक संरचनेतील एक सकारात्मक आणि दीर्घकालीन परिवर्तनाचे लक्षण आहे.