भारतीय रुपयाने अलीकडच्या आठवड्यांत मोठ्या घसरणीनंतर पुन्हा सावरत असल्याची चिन्हे दाखवली आहेत. बुधवारी रुपया अमेरिकी डॉलरच्या तुलनेत ०.१ टक्क्यांनी घसरून ८९.७८ या पातळीवर बंद झाला असला, तरी बाजारातील तज्ज्ञांच्या मते ही घसरण तात्पुरती असून २०२६ च्या सुरुवातीस रुपया पुन्हा मजबूत होण्याची शक्यता आहे.
दिवसाची सुरुवात रुपयाने ८९.६५ या मजबूत पातळीवर केली होती. दुपारच्या सत्रात तो किंचित घसरत ८९.७७ पर्यंत आला आणि अखेर त्याच आसपास बंद झाला. कमकुवत डॉलर निर्देशांक, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाचे (RBI) तरलता उपाय आणि परदेशी गुंतवणूकदारांचा वाढता सहभाग यामुळे रुपयाला आधार मिळत असल्याचे दिसून येते.
रुपयाच्या पुनर्प्राप्तीला चालना देणारी ही पाच महत्त्वाची कारणे आहेत:
सहा प्रमुख आंतरराष्ट्रीय चलनांच्या तुलनेत अमेरिकन डॉलरचे मूल्य दर्शवणारा डॉलर निर्देशांक ९७.७ पर्यंत घसरला आहे. ऑक्टोबरनंतरचा हा सर्वात नीचांकी स्तर मानला जात आहे.
२०२६ मध्ये अमेरिकन फेडरल रिझर्व्हकडून किमान दोन वेळा व्याजदर कपात होण्याची शक्यता वर्तवली जात असून, अमेरिकेतील महागाईचा दबाव कमी होत असल्याचे संकेत मिळत आहेत. याचा थेट परिणाम डॉलरवर झाला असून, उभरत्या बाजारातील चलनांना – विशेषतः भारतीय रुपयाला – दिलासा मिळाला आहे.
मंगळवारी प्रसिद्ध केलेल्या एका निवेदनात रिझर्व्ह बँकेने १३ जानेवारीपासून ओपन मार्केट ऑपरेशन्स (OMO) द्वारे सरकारी बाँड खरेदी तसेच डॉलर-रुपया खरेदी-विक्री स्वॅप राबवण्याची घोषणा केली.
चलन तज्ज्ञांच्या मते, या उपायांमुळे बाजारातून अतिरिक्त डॉलर्स बाहेर काढले जातील आणि बँकिंग प्रणालीत रुपयाची तरलता वाढेल. परिणामी, अल्पकालीन अस्थिरता कमी होऊन चलन बाजारात स्थैर्य येण्यास मदत होईल.
रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर संजय मल्होत्रा यांनी अलीकडेच दिलेल्या मुलाखतीत रुपयाबाबत विश्वासार्ह भूमिका स्पष्ट केली.
“भारताच्या सर्व बाह्य गरजा पूर्ण करण्याची क्षमता आमच्याकडे आहे. त्यामुळे रुपया अशा पातळीवर असावा, जो भारतीय अर्थव्यवस्थेला आधार देईल,” असे त्यांनी सांगितले.
ते पुढे म्हणाले की, रिझर्व्ह बँक कोणत्याही विशिष्ट विनिमय दराला लक्ष्य करत नाही, मात्र चलनातील अतिशय अस्थिर हालचाली रोखण्यासाठी हस्तक्षेप केला जाईल. या स्पष्ट भूमिकेमुळे बाजारातील भावनांना मोठा आधार मिळाला आहे.
रुपया विक्रमी नीचांकी पातळीवरून सावरत असताना, परदेशी संस्थात्मक गुंतवणूकदारांनी (FII/FPI) भारतीय शेअर बाजारात जोरदार पुनरागमन केले आहे.
गेल्या आठवड्यात रुपयाने सहा महिन्यांतील सर्वात मोठी साप्ताहिक वाढ नोंदवली असून, त्याच काळात एफपीआय प्रवाहात ६४४ दशलक्ष डॉलरची निव्वळ वाढ झाली आहे.
याआधीच्या तीन आठवड्यांत एफपीआयने सुमारे १.८ अब्ज डॉलरची गुंतवणूक काढून घेतली होती, त्यामुळे हा बदल बाजारासाठी सकारात्मक संकेत मानला जात आहे.
चलन बाजारातील तज्ज्ञ रुपयाच्या मध्यम-मुदतीच्या हालचालींबाबत सावध पण आशावादी आहेत.
एनरिच मनीचे सीईओ पोनमुडी आर यांच्या मते,
“जोपर्यंत USD/INR ८८.८० च्या वर राहतो, तोपर्यंत मध्यम कालावधीत रुपयाची रचना श्रेणीबद्ध राहील, मात्र वरच्या दिशेचा पूर्वाग्रह कायम राहील.”
ते पुढे म्हणतात की, ९०.०० च्या वर सतत हालचाल झाल्यास रुपया ९१.०० च्या दिशेने घसरण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. मात्र व्यापार तूट सुधारल्यास किंवा परकीय भांडवली प्रवाह पुन्हा मजबूत झाल्यास रुपयाच्या घसरणीला मर्यादा येऊ शकते.
एकंदरीत पाहता, जागतिक स्तरावर डॉलरची कमजोरी, रिझर्व्ह बँकेचे सक्रिय धोरणात्मक उपाय, गव्हर्नरांचा स्पष्ट संदेश आणि परदेशी गुंतवणूकदारांचा वाढता सहभाग यामुळे भारतीय रुपयासाठी वातावरण तुलनेने सकारात्मक होत आहे. अल्पकालीन चढ-उतार संभवले तरी, २०२६ च्या सुरुवातीस रुपया अधिक स्थिर आणि मजबूत दिसण्याची शक्यता बाजार व्यक्त करत आहे.