पुणे : डिजिटल अटक, बनावट वॉरंट, डीपफेक व्हिडिओ आणि शेअर-ट्रेडिंग घोटाळे—गेल्या तीन वर्षांपासून पुणे आणि पिंपरी चिंचवड परिसर हे सायबर फसवणुकीसाठी ‘हाय-वॅल्यू’ टार्गेट झोन बनले आहे. इन्फोसिसचे संस्थापक एन. आर. नारायण मूर्ती, केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण, उद्योगपती मुकेश अंबानी, अभिनेत्री शिल्पा शेट्टीचे पती राज कुंद्रा, माजी मंत्री नवाब मलिक यांच्यासह अनेक मोठ्या व्यक्तींचे नाव घेऊन सायबर गुन्हेगार सामान्य लोकांना सहज जाळ्यात अडकवत आहेत.
पिंपरी चिंचवड आणि पुणे शहरातील सायबर पोलिसांनी तपासलेल्या अनेक प्रकरणांतून हे स्पष्ट झाले आहे की प्रसिद्ध नावांचा ‘भ्रम’ निर्माण करून गुन्हेगार विश्वास, भीती आणि तातडी यांचे मिश्र ‘सायकोलॉजिकल प्रेशर’ निर्माण करतात.
इंडियन एक्सप्रेस च्या वृत्तानुसार सायबर गुन्हेगार आता केवळ फोन कॉल्स किंवा बनावट लिंकवर थांबत नाहीत. ते अत्याधुनिक तंत्रज्ञान वापरून पब्लिक फिगर्सची प्रतिमा ‘शस्त्र’ बनवत आहेत.
नारायण आणि सुधा मूर्ती यांचे डीपफेक व्हिडिओ
एआय–आधारित ट्रेडिंग टूल्सचा प्रचार करणाऱ्या बनावट व्हिडिओंवर विश्वास ठेवून पुण्यातील एका वृद्धाला ₹43 लाखांचे नुकसान झाले.
निर्मला सीतारमण यांच्या नावाचा बनावट अटक वॉरंट
काल्पनिक “डेटा प्रोटेक्शन एजन्सी”चे अधिकारी बनून 62 वर्षीय निवृत्त LIC अधिकाऱ्याला ₹99 लाखांची फसवणूक.
मुकेश अंबानी, प्रमुख ट्रेडर्स यांच्या डीपफेक जाहिराती
बनावट गुंतवणूक प्लॅटफॉर्मवर पैसे गुंतवावे म्हणून लोकांना आकर्षित केले.
नवाब मलिक प्रकरणाचा वापर करून अटक करण्याची धमकी
डिजिटल अटक घोटाळ्यांमध्ये राजकीय व्यक्तींच्या नावांचा गैरवापर सर्रास सुरू.
पिंपरी चिंचवडचे उपायुक्त (गुन्हे) डॉ. शिवाजी पवार म्हणतात—
"ते केवळ नावे वापरत नाहीत, तर त्यांना शस्त्र बनवतात. प्रसिद्ध व्यक्ती आणि एजन्सींच्या नावाने कायदेशीरपणाचा भ्रम निर्माण होतो आणि भीतीमुळे लोकांचा तर्कशक्तीचा आवाज बंद होतो."
तपास अधिकारी सांगतात की बहुतांश नागरिकांना खालील मूलभूत गोष्टींची अचूक माहिती नसते—
डिजिटल बँकिंगची कार्यपद्धती
कायदेशीर नोटिसा किंवा पोलिस कम्युनिकेशन कसे दिसते
ऑनलाइन कागदपत्रे किती सहज बनावट करता येतात
डीपफेकचा धोका
एक तपासकर्ता म्हणतो,
“सुशिक्षित लोकही फसतात कारण गुन्हेगारांना तंत्रज्ञानापेक्षा मानवी भावना जास्त चांगल्या समजतात—भीती, तातडी, आदर, सामाजिक दबाव.”
पुणे पोलिसांचे उपआयुक्त (आर्थिक गुन्हे आणि सायबर) विवेक मासाळ स्पष्ट करतात—
फसवणूक करणारे खालील भावनांचा वापर करून हल्ला करतात:
1. कायद्याची भीती – अटक, समन्स, तपास यांची धमकी
2. प्रभावशाली व्यक्तींचा आदर – विश्वास निर्माण
3. कॉर्पोरेट आयकन्सवरील श्रद्धा – गुंतवणूक घोटाळ्यांना खतपाणी
4. तोतयागिरी + तातडीचा दबाव – मुद्दाम घाईघाईत पैसे ट्रान्सफर करायला लावणे
“ते केवळ फसवत नाहीत, तर वर्तन बदलतात—पीडितांना पडताळणी न करता ताबडतोब कृती करायला भाग पाडतात.”
अनेक कंपन्यांमध्ये “CEO/Director ने तातडीचे पेमेंट सांगितले” अशी बनावट ई-मेल्स पाठवून गुन्हेगार हजारो रुपये उकळतात. कनिष्ठ कर्मचाऱ्यांना वरिष्ठाची भीती असते—याच मनोवृत्तीचा फायदा घेत फसवणूक केली जाते.
तपासकर्त्यांचे मत स्पष्ट:
शाळा–महाविद्यालयांपासून सायबर साक्षरता अनिवार्य करणे आवश्यक
डिजिटल अटक, डीपफेक, गुंतवणूक स्कॅम याबद्दल मूलभूत शिक्षण द्यायला हवे
“विश्वास” हा आधुनिक सायबर युद्धात सर्वात मोठा शस्त्र बनला आहे
एका तपासकर्त्याचे शब्द—
“आजच्या जगात प्रश्न विचारणे ही सुरक्षिततेची पहिली पायरी आहे.”