जगभरात सोन्याच्या किमती सर्वकालीन उच्चांकी पातळीवर असतानाही मध्यवर्ती बँका सोन्याची खरेदी आक्रमकपणे सुरू ठेवत असल्याचे चित्र समोर येत आहे. १७ ऑक्टोबर रोजी सोन्याचा दर प्रति औंस ४,३८१.५८ डॉलर्सवर पोहोचला असतानाही अधिकृत क्षेत्रातील मागणी कमी झालेली नाही. उलट, वर्ल्ड गोल्ड कौन्सिल (WGC) च्या आकडेवारीनुसार ऑक्टोबर महिन्यातच मध्यवर्ती बँकांनी ५३ टन सोन्याची खरेदी केली असून, ही खरेदी महिन्या-दर-महिन्याच्या तुलनेत ३६ टक्क्यांनी अधिक आहे.
जानेवारी ते ऑक्टोबर २०२४ या कालावधीत एकूण २५४ टन सोन्याची अधिकृत खरेदी झाली आहे. ही आकडेवारी मागील तीन वर्षांच्या तुलनेत किंचित कमी असली, तरी सोन्याकडे दीर्घकालीन धोरणात्मक मालमत्ता म्हणून पाहण्याचा बदल स्पष्टपणे दिसून येतो. किंमत-चालित संधीऐवजी आर्थिक सुरक्षिततेच्या दृष्टीने साठवणूक वाढवण्यावर मध्यवर्ती बँकांचा भर आहे.
विशेषतः उदयोन्मुख अर्थव्यवस्थांमधील मध्यवर्ती बँका आर्थिक ताणतणाव, चलनातील अस्थिरता आणि भू-राजकीय जोखमींच्या पार्श्वभूमीवर सोन्याला सुरक्षित ढाल मानत आहेत. अस्थिर बाँड बाजार, अमेरिकन डॉलरवरील अवलंबित्व कमी करण्याची गरज आणि वाढती जागतिक अनिश्चितता या कारणांमुळे सोन्याचे महत्त्व पुन्हा अधोरेखित झाले आहे.
मे महिन्यापासून विश्रांती घेतल्यानंतर नॅशनल बँक ऑफ पोलंडने ऑक्टोबरमध्ये पुन्हा खरेदी सुरू करत १६ टन सोन्याची भर घातली. यामुळे पोलंडचा सोन्याचा वाटा राखीव संपत्तीमध्ये सुमारे ३० टक्क्यांपर्यंत वाढला आहे. वर्षभरात पोलंडने एकूण ८३ टन सोने खरेदी केले असून तो जगातील सर्वात मोठा अधिकृत खरेदीदार ठरला आहे.
दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या कझाकस्तानने यंदा ४१ टन सोन्याची खरेदी केली आहे.
दरम्यान, ब्राझीलने सलग दुसऱ्या महिन्यात सोन्याची साठवणूक वाढवत ऑक्टोबरमध्ये १६ टनांची भर घातली. सध्या ब्राझीलकडे एकूण १६१ टन सोने असून ते त्यांच्या एकूण राखीव संपत्तीच्या सुमारे ६ टक्के आहे.
ऑक्टोबर महिन्यात खालील मध्यवर्ती बँकांनीही त्यांच्या सुवर्णसाठ्यात वाढ केली आहे:
उझबेकिस्तान – ९ टन
इंडोनेशिया – ४ टन
तुर्की – ३ टन
चेक प्रजासत्ताक – २ टन
किर्गिस्तान – २ टन
घाना, चीन, कझाकस्तान आणि फिलीपिन्समधूनही मर्यादित खरेदी झाल्याचे वृत्त आहे.
तज्ज्ञांच्या मते, २०२५ मध्ये मध्यवर्ती बँका सुमारे ९०० टन सोन्याची खरेदी करू शकतात. पुढील पाच वर्षांत बहुतांश देश त्यांच्या सुवर्णसाठ्यात वाढ करण्याच्या तयारीत असून, त्यामुळे जागतिक राखीव व्यवस्थापनात दीर्घकालीन परिवर्तन घडण्याची चिन्हे स्पष्ट आहेत.
मध्यवर्ती बँका आज सोन्याकडे अल्पकालीन हेज किंवा सट्टेबाजीची संपत्ती न समजता आर्थिक सार्वभौमत्व, चलनावरील विश्वास आणि बाह्य दबावांपासून संरक्षण देणारी रणनीतिक मालमत्ता म्हणून पाहत आहेत.
फिएट चलनांच्या विपरीत, सोने निर्बंध, गोठवणूक किंवा डिफॉल्टच्या धोक्यांपासून मुक्त असते. जागतिक अर्थव्यवस्था मंदीत असताना आणि महागाई उच्चांकी पातळीवर असताना सोने मूल्य टिकवून ठेवणारी विश्वासार्ह संपत्ती ठरते.
हा संपूर्ण बदल विशेषतः उदयोन्मुख अर्थव्यवस्थांकडून चालवला जात असून, त्या देशांचा उद्देश अमेरिकी डॉलरवरचे अवलंबित्व कमी करून त्यांच्या राखीव संपत्तीचे पुनर्संतुलन करणे आणि आर्थिक स्थिरता मजबूत करणे हा आहे. मजबूत अधिकृत-क्षेत्रातील मागणीमुळे सोन्याच्या किमतींना एक प्रकारचा संरचनात्मक आधार (price floor) मिळत असून, उच्च दरही खरेदीसाठी अडथळा ठरत नाहीत.
तज्ज्ञांच्या मते, २०२५ मध्ये मध्यवर्ती बँका सुमारे ९०० टन सोन्याची खरेदी करू शकतात. पुढील पाच वर्षांत बहुतांश देश त्यांच्या सुवर्णसाठ्यात वाढ करण्याच्या तयारीत असून, त्यामुळे जागतिक राखीव व्यवस्थापनात दीर्घकालीन परिवर्तन घडण्याची चिन्हे स्पष्ट आहेत.