आजच्या गतिमान आर्थिक युगात प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या उत्पन्नाचे स्रोत विविध ठेवणे अत्यावश्यक झाले आहे. केवळ नोकरी किंवा व्यवसायावर अवलंबून राहणे धोकादायक ठरू शकते. “Passive Income” आणि “Multiple Income Sources” ही संकल्पना आता आर्थिक स्वावलंबनाचे मुख्य सूत्र बनली आहे.
तज्ज्ञांच्या मते, उत्पन्नाचे सात प्रमुख प्रकार आहेत. हे सर्व प्रकार समजून घेतल्यास आर्थिक नियोजन अधिक प्रभावी बनते आणि भविष्यातील जोखमींवर मात करता येते.
हे सर्वात सामान्य उत्पन्नाचे साधन आहे. यामध्ये व्यक्ती आपल्या कामाच्या बदल्यात मिळणारे पैसे म्हणजे पगार, वेतन किंवा फ्रीलान्स फी येतात.
उदाहरण: शिक्षक, डॉक्टर, अभियंता, फ्रीलान्स लेखक, सेवा क्षेत्रातील कर्मचारी.
वैशिष्ट्य: हे उत्पन्न श्रमावर आधारित असते आणि वेळ दिल्याशिवाय मिळत नाही.
स्वतःचा व्यवसाय चालवून किंवा भागीदारीतून मिळणारा नफा हा या प्रकारात येतो. व्यवसायात जोखीम असते, पण नफा अमर्याद असू शकतो.
उदाहरण: दुकान, उद्योग, स्टार्टअप्स, कन्सल्टिंग फर्म्स.
वैशिष्ट्य: स्वायत्तता आणि नफा दोन्ही अधिक, परंतु नियोजन आवश्यक.
मालमत्ता, घर, ऑफिस स्पेस किंवा वाहन भाड्याने देऊन मिळणारे पैसे.
उदाहरण: रिअल इस्टेट इन्व्हेस्टमेंट, कार भाडे सेवा, उपकरण भाड्याने देणे.
वैशिष्ट्य: स्थिर आणि दीर्घकालीन उत्पन्नाचा स्त्रोत, परंतु गुंतवणूक आवश्यक.
कंपनी आपल्या नफ्यातील एक हिस्सा भागधारकांना देते, त्यालाच लाभांश म्हणतात. हे “Passive Income” चे उत्तम उदाहरण आहे.
उदाहरण: शेअर्सवरील डिव्हिडंड्स, म्युच्युअल फंडांमधून मिळणारे लाभांश.
वैशिष्ट्य: दीर्घकालीन गुंतवणुकीतून सतत उत्पन्न मिळू शकते.
स्वतःचे पैसे इतरांना दिल्यावर, बँकेत ठेवल्यावर किंवा बाँड्समध्ये गुंतवल्यावर मिळणारे व्याज.
उदाहरण: सेव्हिंग अकाउंट, फिक्स्ड डिपॉझिट, पीअर-टू-पीअर लेंडिंग.
वैशिष्ट्य: कमी जोखीम असलेले परंतु स्थिर उत्पन्न.
मालमत्ता किंवा गुंतवणूक विकताना तिची किंमत वाढली असल्यास मिळणारा नफा म्हणजे Capital Gain.
उदाहरण: शेअर्स, रिअल इस्टेट, सोनं, कला वस्तूंची विक्री.
वैशिष्ट्य: दीर्घकालीन गुंतवणुकीवर जास्त नफा मिळवण्याचा मार्ग.
आपल्या सर्जनशील किंवा बौद्धिक संपत्तीवरून मिळणारे सततचे उत्पन्न.
उदाहरण: पुस्तक रॉयल्टी, संगीत हक्क, सॉफ्टवेअर परवाना, पेटंट्स.
वैशिष्ट्य: एकदा काम केल्यावर दीर्घकाळ उत्पन्न मिळवण्याचा सर्वोत्तम मार्ग.
तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन
“केवळ एकाच उत्पन्नाच्या स्रोतावर अवलंबून राहू नका. विविध उत्पन्नाचे मार्ग तयार केल्यास आर्थिक संकटाच्या काळातही स्थैर्य टिकवता येते.”
— Study Point Financial Experts
आपल्या पगाराच्या उत्पन्नातून काही भाग गुंतवणुकीसाठी ठेवा.
व्यवसाय किंवा साइड इनकम सुरू करण्याचा विचार करा.
शेअर्स, म्युच्युअल फंड, रिअल इस्टेटमध्ये गुंतवणूक करा.
स्वतःच्या कौशल्यावर आधारित “Intellectual Property” तयार करा — जसे लेखन, कोर्सेस, डिझाईन इत्यादी.