एखाद्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचे मूल्यमापन अनेक मार्गांनी करता येते. उदाहरणार्थ जीडीपी (वस्तू व सेवांची एकूण किंमत) वाढ, दरडोई उत्पन्न, औद्योगिक उत्पादन इत्यादी. मात्र, यंदा लक्ष केंद्रित झाले आहे यापेक्षा एका वेगळ्याच मार्गावर अर्थात "संपत्ती निर्मितीवर." चला तर येथे जाणून घेऊया भारतीय खरोखरच अलीकडच्या वर्षांत याबाबत अधिक समृद्ध झाले आहेत का? आणि जर झाले असतील तर यामागचे कारण काय आहे? तसेच, चीनसारख्या जवळजवळ समान लोकसंख्या आणि परिस्थिती असलेल्या देशाशी तुलना करता आपण कुठे उभे आहोत?
देशोदेशीच्या संपत्ती निर्मितीचा मागोवा घेणारी आणि मिलियनर कुटुंबांचे विश्लेषण करणारी ही सर्व आकडेवारी "२०२५ मर्सिडीज-बेंझ हुरुन अहवालात" प्रकाशित झालेली आहे.
भारतीयांची संपत्ती निर्मितीत झेप:
भारतात २०२१ मध्ये ४ लाख ५० हजार मिलियनर कुटुंबे होती. (किमान ८.५ कोटी रुपयांची म्हणजेच १ मिलियन अमेरिकी डॉलर्स संपत्ती असलेली कुटुंबे).
केवळ ४ वर्षांत यामध्ये दुपटीने वाढ होऊन २०२५ मध्ये हा आकडा झेपावत ८ लाख ७० हजार कुटुंबांपर्यंत पोहोचला आहे.
संपत्तीची प्रमुख ठिकाणे:
मुंबई : सर्वाधिक मिलियनर लोक-तब्बल १ लाख ४२ हजार कुटुंबांसह असलेले भारतातील पहिल्या क्रमांकाचे शहर.
दिल्ली : ६८ हजार मिलियनर कुटुंबे असलेले दुसऱ्या क्रमांकाचे शहर.
बेंगळुरू : आयटी हब व ३१ हजार मिलियनर कुटुंबे असणारे तिसऱ्या क्रमांकाचे शहर.
MBHX (संपत्ती निर्मिती) निर्देशांक – संपत्ती मोजण्याचा नवा मापदंड:
हुरुन अहवालात MBHX निर्देशांक दिला जातो. तो देशातील संपत्ती निर्मितीची ताकद मोजतो. शेअर बाजारातील कामगिरी, राष्ट्रीय जीडीपी, मर्सिडीज कार विक्री यांसारख्या विविध घटकांचे एकत्रित विश्लेषण करून हा निर्देशांक ठरवला जातो.
भारताचा हा निर्देशांक तब्बल २००% ने वाढलेला आहे.
भारतीयांच्या श्रीमंतीची तीन प्रमुख कारणे:
१. शेअर बाजार (Stocks):
कोविड लॉकडाऊनपासून आतापर्यंत सेन्सेक्समध्ये १७६% वाढ झालेली आहे.
शेअर्स टिकवून ठेवलेल्या गुंतवणूकदारांना भरघोस नफा मिळाला.
२. सोने (Gold):
मार्च २०२० मध्ये सोन्याचा भाव: प्रति १० ग्रॅम ४५,००० रुपये.
आजचा भाव: १ लाख १२ हजार रुपयांपेक्षा जास्त.
वाढ: जवळपास १५०%.
३. स्थावर मालमत्ता (Real Estate):
५ वर्षांत दिल्लीतील मालमत्तेच्या किंमती ८१% ने वाढल्या आहेत.
या तिन्ही गुंतवणुकींच्या मूल्यांत झपाट्याने झालेल्या वाढीमुळे भारतीयांच्या संपत्तीत प्रचंड वाढ झालेली आहे.
मिलियनर कुटुंबे : भारत आणि चीन – तुलना:
मिलियनर कुटुंबे: भारतात ८.७ लाख, चीनमध्ये ५१ लाख.
उच्च संपन्न कुटुंबे (१.२–१.४ मिलियन डॉलर): भारतात ५.९ लाख, चीनमध्ये २० लाखांहून अधिक.
अल्ट्रा उच्च संपन्न कुटुंबे (१२ मिलियन डॉलरपेक्षा जास्त): भारतात ६६ हजार, चीनमध्ये १.३ लाखांहून अधिक.
जागतिक पटलावर भारत:
अमेरिका: २ कोटी २० लाख मिलियनर कुटुंबांसह पहिल्या क्रमांकावर.
चीन: दुसऱ्या स्थानावर.
यूके (३१ लाख), फ्रान्स (२९ लाख) आणि जपान (२८ लाख) अनुक्रमे तिसऱ्या, चौथ्या व पाचव्या स्थानावर.
भारत यात अजून मागे आहे, पण वाढीचा वेग प्रभावी आहे.
पुढील दशकाचा अंदाज:
२०३० च्या दशकात भारताचा जीडीपी दुप्पट होईल.
भारतात अंदाजे १.३ लाख अल्ट्रा-रिच कुटुंबे असतील.
भारत हळूहळू चीनच्या आकडेवारीला गाठेल.
संपत्ती निर्मिती आणि आर्थिक विषमता:
भारतातील अवघ्या १% लोकांकडे देशाच्या ४०% संपत्तीचा ताबा आहे.
ही विषमता कमी करणे आवश्यक आहे.
कारण देशाची अर्थव्यवस्था पुढे नेण्याचे काम केवळ ज्यांची बहुतेक संपत्ती जमिनीत आणि सोन्यात गुंतलेली असते असे अब्जाधीश करत नाहीत.
निष्कर्ष:
भारतामध्ये संपत्तीची निर्मिती वेगाने होत आहे. मिलियनर कुटुंबांची संख्या दुप्पट झाली आहे, गुंतवणुकींचे मूल्य झपाट्याने वाढले आहे आणि जागतिक स्तरावर भारताची ताकद वाढत आहे. मात्र, त्याचवेळी संपत्तीतील दरीकडे (विषमता) लक्ष देणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. कारण, सर्वसामान्य लोकांच्या सहभागानेच कोणत्याही देशाची खरी (शाश्वत) आर्थिक प्रगती घडत असते, हे विसरून चालणार नाही.