जागतिक आर्थिक व्यवस्थेत होत असलेल्या बदलांमुळे सोन्याच्या बाजाराकडे पाहण्याची दृष्टीच बदलत चालली आहे. पूर्वी सुरक्षित गुंतवणूक मानले जाणारे सोने आता मोठ्या प्रमाणावर सट्टेबाजीचे साधन बनत असल्याचे चित्र दिसत आहे. विशेषतः डिजिटल ट्रेडिंग प्लॅटफॉर्म्स, गोल्ड ईटीएफ, डेरिव्हेटिव्हज आणि ॲप-आधारित गुंतवणुकीमुळे किरकोळ गुंतवणूकदारांसाठी सोन्यात सट्टा लावणे अधिक सोपे झाले आहे.
२०२५ मध्ये डॉलरमध्ये मोजल्या जाणाऱ्या सोन्याच्या किमतीत सुमारे ६० टक्क्यांची वाढ झाली असून, मागील दोन वर्षांत या किमती जवळपास दुप्पट झाल्या आहेत. ही वाढ केवळ डॉलरच्या घसरणीमुळे झाली असे म्हणता येणार नाही. कारण युरोमध्ये मोजल्या जाणाऱ्या सोन्याच्या किमतीही २०२५ मध्ये ४० टक्क्यांहून अधिक, तर गेल्या दोन वर्षांत ९० टक्क्यांपेक्षा जास्त वाढल्या आहेत.
ही आकडेवारी स्पष्टपणे दाखवते की सोन्याच्या किमतीतील तेजी ही जागतिक स्तरावरील व्यापक आर्थिक घटकांपेक्षा सट्टेबाजीच्या वाढत्या प्रवृत्तीशी अधिक जोडलेली आहे.
आतापर्यंत धोरणकर्ते आणि विश्लेषकांनी वस्तू आणि सेवांच्या किमतीतील महागाईवर अधिक लक्ष केंद्रित केले. मात्र मालमत्तेच्या किमतीतील महागाई, विशेषतः सोन्याच्या बाबतीत, तुलनेने कमी चिंताजनक मानली गेली. कारण सोन्याच्या किमती त्याच्या "अंतर्गत मूल्याचे" प्रतिबिंब असल्याचा पारंपरिक समज आहे.
पण सध्या परिस्थिती बदलताना दिसते आहे. इतक्या कमी कालावधीत झालेली तीव्र वाढ ही मूलभूत मागणीपेक्षा भावनात्मक गुंतवणूक आणि बाजारातील अतिउत्साहाचे लक्षण असल्याचे अनेक तज्ज्ञ मानतात.
बँक ऑफ इंटरनॅशनल सेटलमेंट्स (BIS) ने सोन्यासह एकूणच मालमत्ता बाजारात वाढलेल्या सट्टेबाजीबाबत इशारा दिला आहे. BIS च्या मते, अशा प्रकारची तेजी:
किरकोळ गुंतवणूकदारांना मोठ्या तोट्याकडे ढकलू शकते
बाजारात अस्थिरता वाढवू शकते
आर्थिक व्यवस्थेवर दीर्घकालीन नकारात्मक परिणाम करू शकते
जर सोन्याच्या किमती घसरल्या, तर शेवटी गुंतवणूक करणाऱ्या सामान्य आणि छोट्या गुंतवणूकदारांनाच सर्वाधिक नुकसान होण्याची शक्यता असते.
सोन्याच्या किमतीतील महागाई ही नवीन गोष्ट नाही. ब्रेटन वुड्स प्रणाली अंतर्गत डॉलरचे मूल्य सोन्याशी ($35 प्रति ट्रॉय औंस) जोडलेले होते आणि इतर चलने डॉलरशी निगडीत होती. त्या काळात सोन्याच्या किमतीत मोठ्या चढ-उताराची शक्यता नव्हती.
मात्र १९७१ मध्ये अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष रिचर्ड निक्सन यांनी डॉलर आणि सोन्यामधील दुवा तोडला. यानंतर सोने जागतिक चलन व्यवस्थेचा अधिकृत आधार राहिले नाही. तेव्हापासून सोन्याच्या किमती स्वतंत्रपणे बाजारातील मागणी, गुंतवणूकदारांची मानसिकता आणि जागतिक आर्थिक अनिश्चिततेवर अवलंबून राहिल्या.
आजच्या घडीला सोने हे केवळ सुरक्षित आश्रयस्थान न राहता उच्च जोखमीचे आर्थिक आकर्षण बनत चालले आहे. झपाट्याने वाढणाऱ्या किमती पाहून गुंतवणूक करणे दीर्घकालीन दृष्टिकोनातून धोकादायक ठरू शकते.
तज्ज्ञांचा सल्ला असा आहे की:
सोन्यातील गुंतवणूक पोर्टफोलिओपुरती मर्यादित ठेवावी
अल्पकालीन नफ्याच्या अपेक्षेने सट्टा टाळावा
मूलभूत आर्थिक घटक आणि जोखीम यांचा सखोल विचार करावा
अन्यथा, सुरक्षित मानले जाणारे सोनेच गुंतवणूकदारांसाठी आर्थिक सापळा ठरू शकते.
