Debit Freeze: बँक खाते कोणत्या कारणांमुळे गोठवले जाते? खाते पुन्हा सुरू कसे करावे?

आजच्या डिजिटल युगात बँक खाते हे प्रत्येक नागरिकाच्या आर्थिक व्यवहारांचे केंद्रबिंदू आहे. पगार, बचत, कर्ज, ईएमआय, ऑनलाइन व्यवहार—सर्व काही बँक खात्यावर अवलंबून आहे. मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये बँक खाते गोठवले (Debit Freeze) जाऊ शकते. एकदा खाते गोठवले की ग्राहकाला कोणतेही व्यवहार करता येत नाहीत. त्यामुळे हा विषय प्रत्येकासाठी महत्त्वाचा ठरतो.

डेबिट फ्रीज म्हणजे काय?

जेव्हा बँक एखाद्या खात्यावर डेबिट फ्रीज लावते, तेव्हा त्या खात्यातून पैसे काढता येत नाहीत. अनेक वेळा क्रेडिट व्यवहार (पैसे जमा करणे) देखील बंद केले जातात. म्हणजेच खाते पूर्णतः किंवा अंशतः निष्क्रिय होते.

बँक खाते गोठवण्यापूर्वी संबंधित ग्राहकाला कारणासह नोटीस देणे अपेक्षित असते. या नोटीसमध्ये खाते गोठवण्यामागील कारण स्पष्ट केलेले असते.

बँक खाते गोठवण्यामागील प्रमुख कारणे

1) KYC आणि PAN संबंधित कारणे

रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) 2016 मध्ये जारी केलेल्या निर्देशांनुसार, जे ग्राहक बँकेकडे PAN कार्ड किंवा Form-16 सादर करत नाहीत, त्यांची खाती गोठवण्याचे आदेश दिले होते. मात्र, त्यासाठी खालील दोन अटी लागू होतात:

• खात्यातील एकूण शिल्लक ५ लाख रुपयांपेक्षा जास्त असणे

• ९ नोव्हेंबर २०१६ नंतर खात्यात २ लाख रुपयांपेक्षा जास्त रक्कम जमा झालेली असणे

अशा परिस्थितीत PAN किंवा Form-16 सादर केल्यानंतरच खाते पुन्हा सुरू करता येते.

2) मनी लाँड्रिंग किंवा बेकायदेशीर व्यवहार

खात्यातून मनी लाँड्रिंग, फसवणूक, बनावट व्यवहार किंवा इतर बेकायदेशीर आर्थिक हालचाली आढळल्यास खाते तात्काळ गोठवले जाऊ शकते.

3) अचानक मोठ्या व्यवहारांवर संशय

खात्यात अचानक मोठी रक्कम जमा होणे, परदेशातून मोठ्या प्रमाणावर पैसे येणे किंवा संशयास्पद ट्रान्सफर आढळल्यास बँक खबरदारी म्हणून खाते फ्रीज करू शकते.

4) दीर्घकाळ व्यवहार नसलेली खाती (Dormant Account)

सलग दोन वर्षे कोणतेही व्यवहार न झाल्यास बँक खाते निष्क्रिय (Dormant) करते. अशा खात्यावरून व्यवहार करता येत नाहीत.
मात्र, निष्क्रिय खाते आणि गोठवलेले खाते यामध्ये फरक आहे. डॉर्मन्ट खाते KYC करून पुन्हा सक्रिय करता येते.

गोठवलेल्या खात्याचे तात्काळ परिणाम

बँक खाते गोठवले जाणे केवळ तांत्रिक अडचण नसून त्याचे गंभीर आर्थिक परिणाम होऊ शकतात:

• निधी उपलब्ध न होणे: दैनंदिन खर्च, बिले, ईएमआय किंवा पगार देणे अशक्य होते

• क्रेडिट स्कोअरवर परिणाम: पेमेंट चुकल्यास क्रेडिट स्कोअर घसरू शकतो

• व्यवसायात अडथळे: व्यापाऱ्यांसाठी व्यवहार, वेतन आणि पुरवठादारांचे पेमेंट थांबते

• कायदेशीर गुंतागुंत: अनेक वेळा ही कारवाई कायदेशीर चौकशीचा भाग असते

• मानसिक ताण: आर्थिक अनिश्चिततेमुळे तणाव आणि चिंता वाढते

बँक खाते गोठवण्याचा अधिकार कोणाला आहे?

खाते गोठवण्याचा अधिकार खालील संस्थांकडे आहे:

• आयकर विभाग

• सक्तवसुली संचालनालय (ED)

• सेबी (SEBI)

• न्यायालये

• काही परिस्थितींमध्ये संबंधित बँक

या संस्थांच्या आदेशाशिवाय गोठवलेले खाते पुन्हा सुरू करता येत नाही. अनेक वेळा न्यायालयाच्या आदेशानंतरच खाते अनफ्रिज केले जाते.

गोठवलेले बँक खाते पुन्हा सुरू करता येते का?

होय, खाते गोठवण्यामागील कारणावर अवलंबून ते पुन्हा सुरू करता येऊ शकते.

• KYC किंवा PAN अभावी गोठवलेले खाते:
  बँकेत आवश्यक कागदपत्रे सादर केल्यास खाते पुन्हा सुरू होते.

• संशयास्पद किंवा बेकायदेशीर व्यवहारांमुळे गोठवलेले खाते:
  अशा प्रकरणांत खाते कायमचे बंद होण्याची शक्यता असते. काही वेळा खात्यातील रक्कम सरकारकडे जमा केली जाते.

यापूर्वी मोठ्या कर्जप्रकरणातील फरारी व्यक्ती, मनी लाँड्रिंगमध्ये गुंतलेल्या उद्योगपती आणि फसवणूक प्रकरणांत अनेकांची खाती सरकारने गोठवलेली आहेत.

बँक खाते गोठवणे ही गंभीर बाब आहे. त्यामुळे ग्राहकांनी वेळीच KYC अपडेट करणे, संशयास्पद व्यवहार टाळणे आणि बँकेशी नियमित संपर्क ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे. अन्यथा अचानक आलेले डेबिट फ्रीज तुमच्या आर्थिक आयुष्याला मोठा धक्का देऊ शकते.