डिजिटल युगात सायबर क्राइमचे स्वरूप दिवसेंदिवस बदलत आहे. व्हॉट्सअ‍ॅप, ई-मेल किंवा सोशल मीडियाच्या माध्यमातून होणाऱ्या फसवणुकीचे प्रकार आता अधिक चतुर आणि तांत्रिक बनले आहेत. जबलपूरमधील नुकत्याच घडलेल्या एका घटनेने नागरिकांमध्ये खळबळ माजवली आहे. कारण, या प्रकरणात फसवणूक केवळ एका फोटो डाउनलोड केल्यानेच झाली आहे — कोणताही लिंक क्लिक न करता, कोणताही ओटीपी न देता, आणि कोणतीही माहिती न शेअर करता!
जबलपूरमधील एका व्यक्तीला एका अनोळखी नंबरवरून व्हॉट्सअ‍ॅपवर एक फोटो आला. त्या फोटोखाली एक मेसेज होता — “क्या आप इन्हें जानते हो?”
पहिल्यांदा पाहता हा एक साधा आणि निरुपद्रवी संदेश वाटला. त्या व्यक्तीने फोटो पाहण्यासाठी डाउनलोड केला. पण फोटो मोबाईलमध्ये डाउनलोड होताच त्यांचा फोन हँग झाला आणि काही सेकंदांतच त्यांच्या बँक खात्यातून तब्बल ₹2 लाख गायब झाले.
बँकेशी संपर्क साधल्यावर लक्षात आलं की त्यांचा मोबाईल पूर्णतः हॅक झाला होता. त्यांचे बँकिंग अ‍ॅप्स, UPI क्रेडेन्शियल्स, पासवर्ड्स आणि OTP माहिती सायबर गुन्हेगारांच्या हाती लागली होती.
या प्रकारामागे ‘स्टेग्नोग्राफी (Steganography)’ नावाची अत्याधुनिक तंत्रज्ञान पद्धत वापरली गेली होती.
स्टेग्नोग्राफी म्हणजे — एखाद्या फोटो, व्हिडिओ, ऑडिओ किंवा फाईलमध्ये गुप्त कोड, डेटा किंवा मालवेअर लपवणे, जे दिसायला पूर्णपणे सामान्य असते.
या कोडद्वारे हॅकर्सना तुमच्या मोबाईलच्या सिस्टममध्ये प्रवेश मिळतो. एकदा मोबाईल संक्रमित झाला की, ते सहजपणे खालील गोष्टी मिळवू शकतात:
मोबाईलमधील सर्व बँकिंग अ‍ॅप्सची लॉगिन माहिती
सेव्ह केलेले पासवर्ड्स
UPI पिन आणि व्यवहार इतिहास
मेसेजद्वारे आलेले OTP
फोनमधील संपर्क (Contacts), ईमेल्स, आणि वैयक्तिक डॉक्युमेंट्स
म्हणजेच एका साध्या फोटोच्या माध्यमातून तुमचा संपूर्ण मोबाईल “सायबर गुन्हेगारांच्या ताब्यात” जातो.
सायबर सिक्युरिटी तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की,
“स्टेग्नोग्राफी ही पद्धत पूर्वी सरकारी आणि सैनिकी गुप्त माहितीच्या देवाण घेवाणीसाठी वापरली जात असे. मात्र आता ही तंत्रज्ञान स्कॅमर्सच्या हातात गेली आहे. सोशल मीडिया, व्हॉट्सअ‍ॅप आणि ईमेलद्वारे ती सहजपणे वापरली जात आहे.”
ते पुढे सांगतात की,
“स्मार्टफोनवरील ‘Auto-Download’ सेटिंगमुळे अनेकदा वापरकर्त्यांना कल्पना न येता फाईल्स डाउनलोड होतात. हाच सायबर गुन्हेगारांचा मुख्य मार्ग आहे.”
1️⃣ WhatsApp वरील Auto-Download फीचर बंद करा:
WhatsApp → Settings → Storage and Data → Media Auto Download → सर्व पर्याय बंद करा.
2️⃣ अनोळखी नंबरकडून आलेले फोटो, व्हिडिओ, PDF किंवा डॉक्युमेंट्स डाउनलोड करू नका.
3️⃣ फोटो दिसायला साधा वाटला तरी तो सुरक्षित आहेच, असा गृहित धरू नका.
4️⃣ संशयास्पद मेसेज किंवा फोटो मिळाल्यास लगेच Delete करा आणि Report करा.
5️⃣ आपल्या मोबाईलमध्ये अँटीव्हायरस आणि सिक्युरिटी अ‍ॅप वापरा.
6️⃣ बँकिंगसाठी स्वतंत्र मोबाईल वापरणे अधिक सुरक्षित ठरते.
7️⃣ आपल्या जवळच्या व्यक्तींना, विशेषतः ज्येष्ठ नागरिकांना या नवीन प्रकारच्या फसवणुकीबाबत जागरूक करा.