भारतातील डिजिटल पेमेंट आणि नियामक देखरेखीच्या दृष्टीने एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणून ‘बँकिंग कनेक्ट’ हा नवीन नेट बँकिंग प्लॅटफॉर्म पुढे आला आहे. एनपीसीआय भारत बिलपे लिमिटेड (NBBL) यांनी विकसित केलेल्या या प्लॅटफॉर्ममुळे रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ला निधी हस्तांतरणावर रिअल-टाइममध्ये थेट नजर ठेवता येणार आहे.
एनबीबीएलच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने ही माहिती दिली असून, गेल्या महिन्यात हा प्लॅटफॉर्म औपचारिकरीत्या लाँच करण्यात आल्याचे सांगण्यात आले.
एनबीबीएलच्या व्यवस्थापकीय संचालक व मुख्य कार्यकारी अधिकारी नूपूर चतुर्वेदी यांनी मुंबईत पत्रकारांशी बोलताना सांगितले की,
“सध्या नेट बँकिंग व्यवहारांचा डेटा रिझर्व्ह बँकेकडे पोहोचण्यासाठी किमान एक आठवडा लागतो. काही प्रकरणांत संशयास्पद व्यवहार ओळखून कारवाई होईपर्यंत एक वर्षही जाऊ शकते. बँकिंग कनेक्टमुळे ही वेळ काही सेकंदांवर येईल.”
या प्लॅटफॉर्ममुळे क्रिप्टोकरन्सी, ऑनलाइन गेमिंग, उच्च जोखीम डिजिटल सेवांमधील निधी प्रवाहाचे ट्रॅकिंग अधिक प्रभावीपणे करता येणार आहे.
चतुर्वेदी यांनी स्पष्ट केले की, हा प्लॅटफॉर्म
संशयास्पद व्यवहार पटकन ओळखण्यास मदत करेल
फसवणूक प्रतिबंध (Fraud Prevention) अधिक मजबूत करेल
तथापि,
“सोशल इंजिनिअरिंग घोटाळे — जिथे ग्राहक स्वतः फसवणुकीने OTP, पिन किंवा वैयक्तिक माहिती देतात — हे थांबवणे अजूनही मोठे आव्हान आहे,”असेही त्यांनी मान्य केले.
‘बँकिंग कनेक्ट’ हा प्लॅटफॉर्म सध्याच्या पेमेंट इकोसिस्टममधील अनेक मर्यादा दूर करण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. विशेषतः:
नेट बँकिंगचा मोठ्या प्रमाणात व्यापारी व्यवहारांसाठी वापर
विविध बँकांमधील मर्यादित इंटरऑपरेबिलिटी
या समस्या लक्षात घेऊन हा प्लॅटफॉर्म विकसित झाल्याचे सांगण्यात आले.
मुख्य वैशिष्ट्ये:
इंटरऑपरेबिलिटी
मोबाइल-फर्स्ट डिझाइन
जलद आणि सुरक्षित व्यवहार
नियामकांसाठी रिअल-टाइम डेटा
सध्या सहा बँका आणि अनेक पेमेंट अॅग्रीगेटर्स या प्रणालीशी जोडले गेले आहेत.
एनबीबीएलचे उद्दिष्ट आहे की, “लवकरच नेट बँकिंग व्यवहारांच्या बाबतीत देशातील पहिल्या पाच बँकांमध्ये ‘बँकिंग कनेक्ट’चा समावेश व्हावा.”
चतुर्वेदी यांनी दिलेल्या आकडेवारीनुसार:
सध्या ८ कोटी ग्राहक नेट बँकिंग वापरतात
दरमहा सुमारे ३०० व्यवहार
एकूण व्यवहार मूल्य ६ लाख कोटी रुपयांहून अधिक
तरीही,
UPI ची वाढ दणदणीत असताना
नेट बँकिंगची वाढ केवळ एक अंकी दरातच होत असल्याचे त्यांनी नमूद केले.
बिल पेमेंटबाबत बोलताना चतुर्वेदी म्हणाल्या की, सध्या ७ कोटी कुटुंबे डिजिटल बिल पेमेंट वापरतात. पुढील काही वर्षांत हा आकडा १३.५ कोटींवर नेण्याचे उद्दिष्ट आहे.
हे प्रमाण जवळपास देशातील निम्म्या घरांइतके असेल, असे त्यांनी सांगितले.
तसेच,
सध्याचे मासिक बिल पेमेंट व्यवहार: २६ कोटी
पुढील ४ वर्षांचे लक्ष्य: १ अब्ज (१०० कोटी) व्यवहार प्रतिमहिना
डिजिटल पेमेंटचा वेग वाढत असताना, अशा रिअल-टाइम रेग्युलेटरी व्हिजिबिलिटी असलेल्या प्रणाली भविष्यातील आर्थिक सुरक्षिततेसाठी अत्यंत महत्त्वाच्या ठरणार आहेत.